Szczaw, choć nieco zapomniany w codziennej kuchni, jest rośliną o bogatej historii i ciekawych właściwościach zdrowotnych. Ta skromna roślina, znana również jako Rumex acetosa, od wieków wykorzystywana jest zarówno w medycynie ludowej, jak i w kulinariach różnych kultur. W Polsce szczaw jest popularnym składnikiem wiosennych zup i sałatek, dodając im charakterystycznego, lekko kwaśnego smaku i wyrazistości. Warto więc dać mu szansę i bliżej przyjrzeć się jego właściwościom. Czas odkryć na nowo, co szczaw ma nam do zaoferowania!

Szczaw – kilka słów o samej roślinie

Szczaw to roślina, która z łatwością można rozpoznać po jej długich, lancetowatych liściach i charakterystycznym, kwaśnym smaku. Należy do rodziny rdestowatych, a jego naukowa nazwa, Rumex acetosa, podkreśla właśnie ten kwaśny charakter. Roślina ta preferuje umiarkowany klimat i jest dosyć odporna na różne warunki atmosferyczne. Pozwala jej to rosnąć niemalże w każdym ogrodzie czy na łące. Kwitnie od maja do lipca, wytwarzając drobne, zielonkawo-czerwone kwiaty, które później zamieniają się w drobne, ciemne nasiona.

Wartości odżywcze szczawiu

Szczaw to roślina o znaczących wartościach odżywczych, które sprawiają, że jest on cennym dodatkiem do różnorodnej diety. Oto kilka kluczowych składników odżywczych, które można znaleźć w liściach szczawiu:

Witaminy:

• Witamina C: jest niezbędna dla działania układu odpornościowego, zdrowia skóry oraz absorpcji żelaza.
• Witaminy z grupy B: szczególnie B2 i B6. Witamina B2 wspiera układ odpornościowy i nerwowy (zwłaszcza narząd wzroku), a także bierze udział w produkcji energii. Witamina B6 z kolei jest niezbędna dla metabolizmu białek i węglowodanów, a także dla produkcji czerwonych krwinek i prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
• Witamina A: w postaci beta-karotenu, który jest istotny dla zdrowia oczu, skóry i układu odpornościowego.

Składniki mineralne:

• Potas: reguluje ciśnienie krwi, wspiera funkcjonowanie układu nerwowego i odpowiada za gospodarkę wodno-elektrolitową. 
• Żelazo: zapobiega anemii i wspomaga produkcję czerwonych krwinek.
• Magnez: odgrywa ważną rolę w wielu procesach metabolicznych, w tym w utrzymaniu prawidłowego zdrowia mięśni i nerwów.
• Wapń: niezbędny dla zdrowia kości i zębów.

Dodatkowo:

• Błonnik: wspiera utrzymanie zdrowia układu pokarmowego i przyczynia się do  lepszej kontroli poziomu cukru we krwi.
• Kwasy organiczne: zwłaszcza kwas szczawiowy, który nadaje roślinie charakterystyczny kwaśny smak, ale może również wiązać się z pewnymi ryzykami zdrowotnymi, szczególnie wśród osób z problemami nerkowymi.
• Flawonoidy: antyoksydanty, które wspierają redukcję stanów zapalnych i wspomagają ogólne zdrowie.

Szczaw i jego wpływ na zdrowie

Dzięki wysokiej zawartości składników bioaktywnych, szczaw wspiera funkcjonowanie naszego organizmu na wiele różnych sposobów. 

Szczaw wspiera działanie układu pokarmowego

Szczaw to doskonałe źródło błonnika, który korzystnie wpływa na układ trawienny. Wspiera prawidłową perystaltykę jelit, dzięki czemu pomaga w regularnym wydalaniu i zapobiega zaparciom. Ponadto, błonnik jest ważny dla utrzymania prawidłowego stanu mikrobioty jelitowej. Służy jako pokarm dla „dobrych” bakterii w naszych jelitach. Jest to istotne nie tylko dla trawienia, ale także dla ogólnego stanu zdrowia, w tym odporności. Wspierając zdrowy mikrobiom, błonnik ze szczawiu może także pomóc zmniejszyć ryzyko niektórych stanów zapalnych i chorób jelit.

Wzmacnia odporność

Szczaw, dzięki swojej bogatej zawartości witaminy C, jest prawdziwym sprzymierzeńcem naszego układu odpornościowego. Witamina C nie tylko działa jako silny przeciwutleniacz, chroniąc nasze komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Wspiera także produkcję białych krwinek, które są naszą pierwszą linią obrony przed bakteriami i wirusami. Dlatego regularne włączanie szczawiu do diety, szczególnie w okresach, gdy jesteśmy bardziej narażeni na infekcje, jak jesień czy zima, może pomóc w naturalny sposób wzmocnić nasz system obronny. 

Wpływa korzystnie na serce

Szczaw jest świetnym źródłem potasu, który odgrywa kluczową rolę w regulacji ciśnienia krwi. Dzięki regularne spożywanie szczawiu może niwelować ryzyko problemów sercowo-naczyniowych, takich jak nadciśnienie tętnicze czy choroby serca.

Dodatkowo, błonnik obecny w szczawiu pomaga obniżać poziom „złego” cholesterolu LDL, zapobiegając tym samym zapychaniu się naczyń krwionośnych, które może prowadzić m.in. do miażdżycy. Nie bez znaczenie są też antyoksydanty, takie jak witamina C. Chronią one naczynia krwionośne przed uszkodzeniami, walcząc ze stresem oksydacyjnym. 

Poprawia wzrok

Szczaw jest bogaty w beta-karoten, który w naszym organizmie przekształca się w witaminę A — kluczowy składnik dla zdrowia oczu. Ta witamina odgrywa fundamentalną rolę w utrzymaniu kondycji siatkówki oraz jest niezbędna w produkcji rodopsyny, pigmentu, który umożliwia widzenie przy słabym oświetleniu.

Badania dowodzą, że regularne spożywanie beta-karotenu z naturalnych źródeł, takich jak szczaw, może znacząco obniżyć ryzyko degeneracji plamki żółtej — najczęstszej przyczyny pogorszenia wzroku w późniejszym wieku. Ponadto, beta-karoten pomaga chronić komórki oka przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Witamina A, uzyskana z beta-karotenu, również zwiększa zdolność oczu do adaptacji do zmieniających się warunków świetlnych, co jest kluczowe, zwłaszcza podczas nocnego widzenia.

Przeciwdziała stanom zapalnym

Szczaw jest bogaty w antyoksydanty, w tym flawonoidy, które odgrywają ogromną rolę w redukowaniu stanów zapalnych w organizmie. Te naturalne związki chemiczne wspierają neutralizację wolnych rodników, które na dłuższą metę powodują uszkodzenia komórek i przyczyniają się do rozwoju przewlekłych stanów zapalnych. Jak wiadomo, przewlekły stan zapalny jest uznawany za jedną z głównych przyczyn różnych chorób, w tym sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2, niektórych nowotworów, a nawet chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera.

Wzmacnia kości

Zawartość wapnia i magnezu w diecie jest kluczowa dla utrzymania mocnych i zdrowych kości. A jak wiadomo, szczaw jest znakomitym źródłem obu tych minerałów. Wapń jest podstawowym budulcem kości i zębów. Odgrywa też zasadniczą rolę w zapobieganiu osteoporozie. Jest to choroba charakteryzująca się osłabieniem tkanki kostnej i zwiększonym ryzykiem złamań. Dotyka ona szczególnie kobiety w okresie pomenopauzalnym.

Jeśli chodzi o magnez, nie tylko wspomaga on proces mineralizacji kości. Aktywuje także witaminę D, która jest niezbędna do prawidłowej absorpcji wapnia w przewodzie pokarmowym. Dzięki temu zwiększa się efektywność jego wykorzystania wapnia przez organizm. Magnez odgrywa również istotną rolę w utrzymaniu równowagi elektrolitowej i wspiera prawidłową funkcję nerwów oraz mięśni. Jest to niewątpliwie dodatkowym atutem dla ogólnego stanu zdrowia.

Reguluje poziom cukru

Błonnik zawarty w szczawiu odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu metabolizmem węglowodanowym. Jest to niezwykle istotne dla osób zmagających się z insulinoopornością lub cukrzycą typu 2. Dzięki swoim właściwościom, szczaw pomaga zwalniać proces trawienia, umożliwiając tym samym stopniowe uwalnianie cukru do krwiobiegu. Efektem tego jest unikanie gwałtownych wahań poziomu glukozy i zapobieganie komplikacjom związanym z niestabilnym poziomem cukru we krwi.

Co więcej, odpowiednia dawka błonnika w diecie nie tylko wpływa na lepszą kontrolę poziomu cukru, ale również na zarządzanie wagą — co jest nie bez znaczenia, gdyż osoby z cukrzycą typu 2 czy insulinoopornością często walczą z nadmiarem kilogramów. Utrzymanie zdrowej wagi jest niezwykle ważne, ponieważ nadwaga może jeszcze bardziej skomplikować zarządzanie gospodarką węglowodanową.

Szczaw – kto nie powinien go spożywać?

Mimo że szczaw jest bardzo korzystny dla zdrowia, niestety nie wszyscy mogą cieszyć się nim bez ograniczeń. Oto kilka grup osób, które powinny uważać na jego spożycie:

1. Osoby z kamicą nerkową i chorobami nerek – Szczaw jest bogaty w kwas szczawiowy, który może łączyć się z wapniem i tworzyć kamienie nerkowe. 
2. Osoby z reumatoidalnym zapaleniem stawów – Choć nie jest to reguła, niektóre osoby z tym schorzeniem mogą obserwować pogorszenie objawów po zjedzeniu produktów bogatych w kwas szczawiowy.
3. Osoby z niedoborami żelaza – Kwas szczawiowy może również wiązać żelazo, utrudniając jego przyswajanie. Jeśli masz problemy z anemią lub inne zaburzenia związane z niedoborem żelaza, warto skonsultować z lekarzem ilość szczawiu w diecie.

Jeśli nie obserwujesz u siebie żadnego z wyżej wymienionych problemów, możesz śmiało korzystać z właściwości zdrowotnych, jakie oferuje nam ta cudowna roślina.

Mimo że szczaw jest produktem sezonowym, dzięki zupie szczawiowej od Pana Pomidora, możesz cieszyć się nim o każdej porze roku. Zamów już teraz i ciesz się pysznym posiłkiem pełnym wartości odżywczych.

Autor: Marianna Bachanek

Bibliografia:

• Korpelainen H., Pietiläinen M., Sorrel (Rumex acetosa L.): Not Only a Weed but a Promising Vegetable and Medicinal Plant, „The Botanical Review” 2020.
• Vasas A., Orbán-Gyapai O., Hohmann J., The Genus Rumex: Review of traditional uses, phytochemistry and pharmacology, „Journal of Ethnopharmacology” 2015, 175, 198-228.
• Kalemba-Drożdż M., Czy szczaw powoduje kamicę nerkową? Przegląd czynników dietetycznych wpływających na ryzyko wystąpienia tej choroby, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2020, 26(1), 29-34.
• Barber T. i wsp., The Health Benefits of Dietary Fibre, „Nutrients” 2020, 12(10), 3209.
• Prakash Mishra A. i wsp., Bioactive compounds and health benefits of edible Rumex species-A review, „Cellular and Molecular Biology” 2018, 64(8), 27-34.